یک از مهم ترین و واجب ترین موضوعات در مکان ها و واحد های صنعتی که در آن ها  بنزین، گاز طبیعی، گازوئیل و هرگونه ماده قابل اشتعالی وجود دارد، تامین ایمنی این مناطق می باشد.طبقه بندی یا زون بندی مناطق خطرناک به این دلیل است که ریسک حریق یا انفجار در این مناطق را به طور نسبی نشان بدهد و با استفاده از تجهیزات ضد انفجار متناسب با منطقه مورد نظر،از خطر و انفجار های احتمالی جلوگیری شود.

همچنین بخوانید: تجهیزات ضد انفجار چیست؟

زون بندی مناطق خطرناک

در مناطق پرخطر که به دلیل وجود گازها و غبار های قابل اشتعال مستعد انفجار هستند،طبقه بندی یا زون بندی به دلیل آگاهی از ریسک حریق یا انفجار در این مناطق صورت می گیرد. این فرایند نمی تواند احتمال بروز حریق یا انفجار را به طور دقیق پیش بینی کند بلکه مناطق خطرناک را به طور نسبی به مناطق پرخطر و کم خطر طبقه بندی یا زون بندی می کند.زون بندی مناطق خطرناک ابزاری به افراد این امکان را می دهد که ریسک حریق یا انفجار در چنین مناطقی را با دقت اندازه گیری کنند.

قابل ذکر است که این طبقه بندی ها در بعضی از تجهیزات ابزار دقیق نیز کاربرد دارد. 

بخوانید: ابزار دقیق چیست؟

اگر بر روی تجهیزات ضد انفجار نگاه کنید با عبارت هایی همچون  ZONE 1 ، ZONE2 و یا EXD ، EXP و... را مشاهده خواهید کرد.این اطلاعات طبقه ‌بندی مناطق خطرناک را معرفی می کنند. با آگاهی از این اطلاعات می توان قابلیت‌ های فنی نصب تجهیزات را در محیط‌های خطرناک بررسی کرد.

طبقه بندی مناطق خطرناک چگونه است؟

برای طبقه بندی کردن مناطق خطرناک یا در اصطلاح زون بندی مناطق خطرناک، استاندارد های مختلفی وجود دارد که معتبر ترین و معروف ترین این استاندارد ها ماده شماره 500 از آیین‌نامه ملی برق کشور آمریکا (N.E.C)می باشد. طبق استاندارد NEC مناطق خطرناک در سه کلاس دسته بندی می شوند که هر کدام از آن ها دو بخش می باشد.


CLASS 1
مکان‌های کلاس1 شامل مناطقی است که ممکن است گازها، بخارات یا مایعاتی وجود داشته باشد که دارای پتانسیل مشتعل شدن بالایی هستند.مکان هایی که به عنوان کلاس1 در نظر گرفته می‌شوند شامل پالایشگاه های نفت، مناطق ذخیره سازی بنزین٬ مناطق خدمات سوخت و...هستند.
CLASS 2
این کلاس شامل مکان‌هایی است که امکان وجود گرد و غبار قابل احتراق وجود داشته باشد که پتانسیل قابل مشتعل شدن را دارند. این مکان ها شامل آسانسورهای غلات، کارخانه های آرد و خوراک، تولید کنندگان پودر فلز و کارخانه های زغال سنگ و... می باشد.
CLASS 3
 مکان‌هایی هستند که امکان دارد الیافی که پتانسیل قابل اشتعال شدن دارند،وجود داشته باشد. این مکان ها شامل پنبه پاک کن ها، کارخانه های بذر پنبه، کارخانه های خاک اره، یا کارخانه های نساجی و... می باشد.

همانطور که گفته شد بر اساس آیین نامه N.E.C آمریکا هر کلاس به دو بخش جداگانه تقسیم می شوند:

  • Divison 1 : احتمال وجود گازها و غبار های قابل اشتعال در شرایط عادی وجود دارد.
  • Divison 2 : فقط در شرایط غیر عادی ممکن است گازها یا غبار های قابل اشتعال به وجود بیاید.

طبقه بندی یا زون بندی مناطق خطرناک مستعد خطر گازهای اشتعال‌پذیر

برای طبقه بندی مناطق خطرناک استانداردهای معتبری وجود دارد که یکی از آنها، استاندارد IEC 60079 می باشد. بر  اساس این استاندارد مناطق خطرناک مستعد حضور گاز ها به چند دسته تقسیم می شوند که در اصطلاح به آنها Zone (ناحیه) می گویند.


ناحیه ZONE
میزان خطر
مدت زمان وجود گازهای قابل اشتعال
 شرایط محیط های انفجاری
ناحیه 0
بالا
بیش از 1000 ساعت در سال
ناحیه ای است که در آن ترکیب گازهای قابل اشتعال و هوا به طور مداوم یا در مدت زمان طولانی وجود دارد.
ناحیه 1
متوسط
10 تا 1000 ساعت در سال
ناحیه ای است که در آن ترکیب گازهای قابل اشتعال بطور نسبی و در شرایط عادی وجود دارد.
ناحیه 2
پایین
کمتر از 10 ساعت در سال
ناحیه ای است که در آن ترکیب گازهای قابل اشتعال بسیار کم است ولی احتمال نشت گاز به مدت بسیار کمی در محیط وجود دارد.


طبقه بندی زون ها بر اساس غبار قابل اشتعال در استاندارد IEC

 60079


ناحیه ZONE
میزان خطر
شرایط
zone 20
بسیار بالا

ناحیه ای است که در آن گرد و غبار قابل اشتعال به طور دائم یا در بیشتر مواقع وجود دارد.این مقدار به اندازه ای است که می تواند ایجاد حریق نماید.
zone 21
بالا

ناحیه ای است که در آن ذرات قابل اشتعال در شرایط عادی در موارد اندکی وجود دارد و مقدار آن به اندازه ای می باشد که می تواند ایجاد حریق نماید.
zone 22
پایین

ناحیه ای است که در آن ذرات قابل اشتعال به ندرت وجود دارد و یا تنها برای زمان بسیار کمی در محیط هستند و یا با فاصله ای هستند که در آن تجمع ذرات قابل اشتعال به اندازه ای می باشد که احتمال آتش گرفتن آنها بسیار کم است.

توجه داشته باشید که داشتن  اطلاعات کافی از طبقه بندی یا زون بندی مناطق خطرناک و توجه به آن ها هنگام خرید تجهیزات ضد انفجار بسیار مهم می باشد.

در ادامه به دسته بندی تجهیزات ضد انفجار در گروه های گازی خواهیم پرداخت.برای آشنایی باانواع تجهیزات ضد انفجار مقاله زیر را مطالعه فرمایید.

تجهیزات ضد انفجار چیست؟معرفی انواع تجهیزات ضد انفجار

تجهیزات ضد انفجار در طبقه بندی گروه های گازی

تجهیزات ضد انفجار نیز جهت استفاده در نکان های خطرناک که مستعد انفجار هستند مورد استفاده قرار می گیرند.این تجهیزات در انواع مختلفی همچون: باکس های ضد انفجار ، چراغ ضد انفجار ، اتصالات ضد انفجار ، گلند ضد انفجار و ... تولید و عرضه می شوند.

بخوانید: جانکشن باکس چیست؟

چراغ ضد انفجار چیست؟

گلند ضد انفجار چیست؟

این تجهیزات برای مقابله با گاز های خطرناک و قابل اشتعال در دو گروه کلی تولید می شوند:

  • گروه 1: تجهیزات الکتریکی ضد انفجاری می باشند که مناسب برای استفاده در معادن هستند.
  • گروه 11: تجهیزات الکتریکی ضد انفجاری می باشند که مناسب برای استفاده در سایر مناطق خطرناک هستند.

گروه11 تجهیزات ضد انفجار نیز خود به سه دسته A.B.C تقسیم می شود:

  • 11A: برای استفاده در مکان‌ها مستعد نفوذ گازهای خطرناک مانند اتان، متان، آمونیاک و… مناسب می باشند. به دسته‌بندی گازها با درجه اشتعال بالا (با حداقل انرژی اشتعال 190 میکرو ژول) گفته می‌شود.
  • 11B: شامل گازهای معمول شهری، اتیلن و… می باشد. قابل ذکر است که انرژی اشتعال این گازها کمتر از گروه 11A می باشد و به مراتب خطرناک تر هستند.
  • 11C: این دسته از گاز ها توسط ۲۰ میکروژول مشتعل می شوند و از خطرناک ترین گاز ها به شمار می روند. گاز های این دسته با سرعت بسیر زیاد و با کوچکترین تحریک آتش می‌گیرند. تجهیزات ضد انفجاری که در کلاس 11C تولید شده اند می‌توانند گازها را در کلاس 11B و یا 11A به طور کامل پوشش دهند.

روش طبقه بندی مواد در سیستم IEC

تا اینجا با زون بندی مناطق خطرناک و همچنین دسته بندی تجهیزات ضد انفجار آشنا شدیم.در این بخش به دسته بندی مواد خواهیم پرداخت.

سیستم IEC به مواد مختلف که در طبقات متفاوت چیده شده اند تقسیم می شود.این طبقه بندی شامل گروه I ، گروه II و گروه III می باشد.

آشنایی با استاندارد IEC

گروه مواد
 نوع ماده خطرناک و مکان اتمسفر
گروه I
مجموعه گازهای قابل اشتعالی می باشند که به طور طبیعی در معادن وجود دارند.به عبارت دیگر ابزارهای معدنی به ویژه معادن زیر زمینی هستند که شامل گازهای متال می باشد.
گروه II
گازهای قابل انفجار: اتمسفری می باشد که دارای گازهای قابل انفجار و مستعد حریقی همچون پروپان،هیدروژن و بخارات قابل اشتعالی مثل استون و بنزین است.این گروه خود به 3 گروه َA ، B ، C تقسیم می شود.

A
اتمسفری است که حاوی گازهایی همچون پروپان، استون، بنزن، بوتان، متان، بنزین، هگزان، حلال های رنگ یا سایر گازها و بخارات با خطر قابلیت اشتعال معادل است.
B
اتمسفری است که حاوی گازهایی همچون اتیلن، پروپیلن اکسید، اتیلن اکسید، بوتادین، سیکلوپروپان، اتیل اتر و سایر گازها و بخارات با خطر قابلیت اشتعال معادل است.
C
اتمسفری می باشد که دارای گازهایی همچون استیلن، هیدروژن، کربن دی سولفید یا سایر گازها و بخارات با خطر قابلیت اشتعال معادل است.
گروه III
غبار قابل انفجار: این گروه اتمسفری است که دارا غبار قابل انفجار است که خود به سه گروه A ، B ، C تقسیم می شود:
 
A
اتمسفری است که دارای فیبرهای قابل سوختن است.
B
اتمسفری است که داری غبار غیر نارسانا است.
C
اتمسفری است که دارای غبار رسانا است.

طبقه بندی دما

در کنار طبقه بندی مناطق و مواد ها که به آ« ها اشاره شد، به طبقه بندی دما نیزباید اشاره کرد. در مناطق خطرناک که حاوی گازها و بخارات قابل اشتعال متراکم شده امی باشد،وجود یک سطح داغ می تواند انرژی لازم برای انفجار را تامین کند. 

کلاس دما
بیشینه دمای سطح
 
OC
T1
۴۵۰
T2
۳۰۰
T3
۲۰۰
T4
۱۳۵
T5
۱۰۰
T6
۸۵

جمع بندی

در این مقالع از ایمن برق پارسا سعی شد به زون بندی مناطق خطرناک،طبقه بندی تجهیزات ضد انفجار و همچنین طبقه بندی دما و مواد به طور کامل پرداخته شود.قابل ذکر است که این طبقه بندی ها برای ایمن نگه داشتن محیط های خطرناک به کار می روند که باید به همه آن ها در کنار هم توجه شود و همچنین از تجهیزات ضد انفجار مناسب در این مکان ها استفاده شود تا از خطر های جبران نا پذیر لوگیری شود.

می تواند برای شما مفید باشد: دلایل آتش سوزی ناشی از برق

نکات مهم ایمنی صنعت نساجی